Creëert AI meer banen?

In Nederland woedt een verhit debat over de impact van kunstmatige intelligentie op de arbeidsmarkt. De vrees voor massaal banenverlies domineert vaak de publieke discussie, gevoed door verhalen over robots die de fabrieksvloer overnemen en algoritmen die administratieve taken automatiseren. Maar wat als dit beeld niet klopt? Wat als de revolutie van AI geen vernietiging, maar juist creatie tot gevolg heeft? Recente onderzoeken schetsen een verrassend positief plaatje.

De grote banenwissel: een optimistisch signaal

De schrik over AI-verlies is niet uit de lucht gegrepen, maar de feiten wijzen een andere kant op. Volgens PwC's 2025 Global AI Jobs Barometer, een analyse van bijna een miljard vacatureplaatsingen wereldwijd, is de Nederlandse banenmarkt getuige van een opmerkelijke groei. Sterker nog, het aantal vacatures nam in Nederland tussen 2020 en 2022 toe met maar liefst 123 procent. Marlene de Koning van PwC Nederland nuanceert de angst: "AI verandert weliswaar de arbeidsmarkt, maar verdringt – nog - niet massaal banen."

Ook het CBS bevestigt deze trend. Sinds 2018 is het aantal AI-gerelateerde functies in Nederland met 840 procent gestegen, van 5.000 naar 47.000 in 2024. De informatie- en communicatiesector loopt hierin voorop, met 5 procent van de functies die een AI-component vereisen.

💡 Deze cijfers suggereren dat AI niet de banenverslinder is die we vrezen, maar eerder een katalysator voor groei.

Zelfs werkgevers zijn opvallend optimistisch. Uit onderzoek van het UWV blijkt dat slechts 6 procent verwacht dat AI binnen vijf jaar banen zal kosten. Twee keer zoveel werkgevers zien AI juist als een bron van nieuwe functies. Een derde verwacht zelfs een toename van de werkgelegenheid in de komende vijf jaar. Het Nederlandse bedrijfsleven lijkt de potentie van AI dus al te omarmen.

De opkomst van nieuwe beroepen en vaardigheden

De verschuiving die we zien, is er een van kwantiteit naar kwaliteit. Het gaat niet zozeer om het verlies van functies, maar om de metamorfose van bestaande rollen en de geboorte van compleet nieuwe. We zien een hele reeks opkomende beroepen, zoals de ‘prompt engineer’, die zich specialiseert in het stellen van de juiste vragen aan AI-modellen, en de ’AI-ethicus’, die toeziet op de verantwoorde implementatie van de technologie. Dit is geen sciencefiction meer, dit is nu.

Een bijkomend effect is de opkomst van 'skills-based hiring'. Formele diploma's worden minder belangrijk. In plaats daarvan wordt er steeds vaker gezocht naar concrete, aantoonbare vaardigheden. Dit democratiseert de arbeidsmarkt: wie de juiste skills heeft, kan aan de slag, ongeacht de achtergrond. De vraag naar vaardigheden verandert echter in een razendsnel tempo. Volgens PwC veranderen de vaardigheidseisen in AI-geëxponeerde banen 66 procent sneller dan in andere functies.

De keerzijde van de revolutie

De optimistische cijfers vormen slechts de helft van het verhaal. Waar de ene groep profiteert, dreigt de andere achterop te raken. Dit brengt ons bij de waarschuwingen die in het onderzoeksmateriaal naar voren komen. UWV-arbeidsmarktadviseur Frank Verduijn waarschuwt specifiek voor kwetsbare groepen. Denk aan jongeren die beginnen aan hun carrière in de startersfuncties die vaak als eerste geautomatiseerd worden. Ook mensen met kennisveroudering of een arbeidsbeperking staan voor grote uitdagingen.

⚠️ Zonder proactieve begeleiding en investeringen in omscholing riskeren we een maatschappelijke tweedeling

De Sociaal-Economische Raad (SER) is hierin duidelijk: Nederland is onvoldoende voorbereid. De investeringen in om- en bijscholing schieten tekort. Terwijl de EU AI Act sinds 2 februari 2025 organisaties verplicht tot "AI-geletterdheid" – de combinatie van technische kennis en ethisch bewustzijn – voelt de praktijk nog verre van rooskleurig. Werkgevers moeten hun werknemers tijdig betrekken bij de implementatie van AI, niet alleen om de transitie te versoepelen, maar ook om te voorkomen dat de sociale functie van werk onder druk komt te staan, een risico waar TNO voor waarschuwt.

De paradox van de angst

Er is een opmerkelijke paradox. Hoewel de meeste onderzoeken wijzen op banengroei, toont een onderzoek van de Boston Consulting Group dat 41 procent van de werknemers vreest voor baanverlies door AI. In Nederland is dat percentage zelfs nog hoger, met 42,4 procent. De angst is reëel, ook al lijken de cijfers anders te suggereren. Maar wie gebruikt de technologie het meest? Het onderzoek toont dat degenen die regelmatig met AI werken, optimistischer zijn dan de niet-gebruikers.

De uitdaging ligt niet in het stoppen van de technologische vooruitgang, maar in het faciliteren van een soepele overgang. We moeten ons niet blindstaren op de angst, maar de kansen grijpen. De vraag is dan ook niet langer óf AI onze banen verandert, maar op welke manier we ons als samenleving aanpassen.

Hoe zorgen we ervoor dat deze revolutionaire technologie een motor voor welvaart en ontwikkeling wordt, in plaats van een bron van ongelijkheid en onrust?